عارضه ترومبوز ورید عمقی (DVT) به دنبال تشکیل لخته خونی در سیاهرگهای عمقی، به وجود می آید. لخته خونی تشکیل شده در سیاهرگهای عمقی این امکان را دارد که از جای خود کنده شده و با ورود به سیاهرگهای ریوی از طریق جریان خون، ایجاد ترمبوز ریوی کرده و در نهایت منجر به مرگ بیمار شود؛ از این رو پزشکان در صورت برخورد با موارد مشکوک به این عارضه، برای رسیدن به یک تشخیص قطعی در اسرع وقت اقدام خواهند کرد.
مراجعه به پزشک در صورت بروز علایم مشابه ترومبوز ورید عمقی الزامی است؛ در موارد مشکوک به تشکیل لخته در سیاهرگهای عمقی، پزشک ممکن است از دستگاه سونوگرافی برای کمک به تشخیص بهتر استفاده کند. از آزمونهای دیگری مانند تهیه ونوگرام، پلتیسموگرافی امپدانسی (پلتیسموگرافی انسداد وریدی)، سی تی اسکن یا تست دی دایمر نیز میتوان برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی استفاده کرد.
ترومبوز وریدی، بیماری بسیار خطرناکی است و توجه به علائم، تشخیص به موقع و مراجعه به پزشک در این مورد، بسیار حائز خواهد بود.
این مورد برای خانمهایی باردار هستند یا قرصهای هورمونی مصرف کردند، افرادی که عمل جراحی همراه با استراحت مطلق و بی حرکتی داشتند یا علاوه بر مشاده علائم پا، سرفه و تنگی نفس هم داشتند؛ حساستر هم است.
از علائم ترومبوز وریدی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تورم در ناحیه آسیبدیده
- احساس تنگی نفس
- سرفه همراه با خون
- تغییر رنگ روی پوست پا
- ضربان قلب سریع
- احساس درد در ناحیه پا
- درد در قفسه سینه
- از حال رفتن
- نبض سریع
از آنجایی که DVT، در برخی از افراد بدون علائم است و تا زمانی که لخته خون به ریهها منتقل نشود، خود را نشان نمیدهد، متاسفانه در چنین شرایطی فرد دچار آمبولی ریه میشود که علائم و نشانههای آن شامل موارد زیر است:
- احساس تنگی نفس شدید و ناگهانی
- تنفس و ضربان قلب شدید
- احساس درد در ناحیه قفسه سینه
- سرفه همراه با خون
- نفس کشیدن همراه با درد
- تعریق
آزمونهای آزمایشگاهی برای تشخیص ترومبوز وریدی عمقی
ممکن است برای تشخیص اختلالات خونی وراثتی مانند ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی (PE)، نیاز به انجام آزمایش خون باشد. آزمایش خون همچنین برای اندازهگیری غلظت دیاکسیدکربن و اکسیژن در خون نیز کاربرد دارد. آزمایش دی دایمر (D-dimer) معمولاً جهت رد کردن موارد مشکوک به ترمبوز ورید عمقی در جمعیت کم خطر یا با خطر متوسط، از نظر ابتلا به این عارضه انجام میشود. در این آزمایش، افزایش سطح دی دایمر در خون، که یک قطعه پروتئینی به جا مانده پس از تشکیل لخته خونی است، مورد ارزیابی قرار میگیرد. در صورتیکه سطح این قطعه پروتئینی در خون شما افزایش پیدا نکرده باشد، احتمالاً شما مبتلا به عارضه ترومبوز ورید عمقی نیستید.
با وجود اینکه نتایج به دست آمده از آزمایش دی دایمر معمولاً قابل اطمینان میباشند، اما این آزمون برای یافتن موقعیت لخته خونی در سیستم وریدی کاربردی ندارد. از سایر نقاط ضعف آزمایش دی دایمر میتوان به غیر قابل اطمینان بودن نتایج به دست آمده از این آزمون در زنان باردار، افرادی که از داروهای ضد انعقاد استفاده میکنند و یا سابقه ابتلا به ترومبوز ورید عمقی دارند، اشاره نمود.
تصویربرداری
نشانههای DVT میتوانند مشابه سایر بیماریها باشند، از همین رو در صورت محتمل بودن ترومبوز ورید عمقی و برخورد پزشک با موارد مشکوک به این عارضه، بدون شک به کارگیری روشهای مختلف تصویربرداری برای رسیدن به تشخیص قطعی توسط پزشک تجویز خواهد شد.
سونوگرافی وریدی
سونوگرافی وریدی انواع مختلفی دارد:
◀️ سونوگرافی فشاری (تصویربرداری B-mode):
مانند سونوگرافی دوپلکس، سونوگرافی فشاری یکی دیگر از انواع روشهای رایج استفاده از امواج فراصوت (که با نام تست های اکو نیز شناخته میشوند) در پزشکی می باشد. در این روش تصویربرداری، یک پروب برروی پوست سینه بیمار قرار گرفته و سپس با استفاده از امواج صوتی، تصویری از بافت زیرین پوست برروی نمایشگر تشکیل میشود. در مرحله بعد، کارشناس مسئول تصویربرداری ممکن است با اعمال فشار برروی ورید رانی (در ناحیه کشاله ران) یا ورید پوپلیتال (پشت زانو)، وضعیت فشار پذیری و فشردگی وریدی را ارزیابی کند. عروق وریدی معمولاً بسیار فشار پذیر هستند و با اعمال فشار بر روی آنها، فشرده می شوند؛ اما در صورت بروز عارضه DVT و وجود لخته خونی، فشردن عروق وریدی دشوار خواهد شد. عدم فشرده شدن عروق وریدی تقریباً همیشه یک نشانه قطعی از بروز عارضه ترومبوز ورید عمقی میباشد. با به کارگیری روش تصویربرداری سونوگرافی میتوان خود لخته خونی تشکیل شده را نیز به تصویر کشید و وضعیت انسداد وریدی را نیز ارزیابی کرد.
◀️ سونوگرافی دوپلکس (تصویر برداری B-mode و تحلیل امواج داپلر):
در روش سونوگرافی دوپلکس، از امواج صوتی با فرکانس بالا برای به تصویر کشیدن جریان خون در عروق وریدی استفاده می شود. این روش تصویربرداری میتواند وجود لخته خونی در ورید های عمقی را شناسایی کرده و یکی از سریع ترین، بی دردترین، قابل اطمینانترین و غیر تهاجمترین روشهای تشخیص عارضه ترومبوز ورید عمقی می باشد. در روش سونوگرافی دوپلکس از تصویربرداری کالر داپلر نیز استفاده میشود.
◀️ تصویربرداری کالر داپلر:
در این روش تصویربرداری، یک تصویر دو بعدی از عروق خونی برروی نمایشگر تشکیل میشود. پزشکان با تحلیل تصاویر داپلر، میتوانند ساختار عروق را مشاهده کرده، موقعیت لخته خونی را مشخص نموده و مسیر جریان خون را دنبال کنند. از سونوگرافی داپلر همچنین میتوان برای تخمین سرعت جریان خون و مشخص نمودن مکان کاهش سرعت یا توقف آن در سیستم قلبی-عروقی، بهره جست.
ونوگرام
در گذشته رسیدن به تشخیص قطعی در مورد عارضه DVT، نیازمند تهیه ونوگرام بود. در این روش، یک ماده حاجب حاوی ید به درون یکی از وریدهای بزرگ در ناحیه پا یا مچ پا تزریق میشد تا پزشکان بتوانند این عروق را در اندام تحتانی و ناحیه لگن مشاهده کنند. پس از تزریق ماده حاجب، تصاویر اشعه ایکس از ناحیه پای بیمار تهیه میشدند تا در صورت وجود انسداد در ورید پا، امکان مشاهده و تشخیص آن برای پزشکان و متخصصین پزشکی فراهم شود. ونوگرام یک روش تشخیصی تهاجمی بوده و میتواند دردناک و دارای خطرات بخصوصی، مانند بروز عفونت، باشد؛ از این رو پزشکان معمولاً استفاده از روش تصویربرداری سونوگرافی دوپلکس را ترجیح میدهند. با این حال، بعضی پزشکان ممکن است تهیه ونوگرام را برای افراد دارای سابقه ابتلا به ترومبوز ورید عمقی توصیه کنند؛ زیرا در این افراد، عروق خونی و وریدها ممکن است در گذشته به دلیل تشکیل لخته آسیب دیده باشند و به همین دلیل روش سونوگرافی دوپلکس ممکن است نتواند به خوبی تهیه ونوگرام، تشکیل لختههای خونی جدید را شناسایی کرده و نشان دهد.
امروزه بسیاری از پزشکان از روش ونوگرافی با استفاده از تشدید مغناطیسی (MR) به جای روش تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده میکنند، که با تهاجم کمتری همراه است. دستگاه MR با استفاده از امواج دارای بسامد رادیویی، باعث برانگیخته شدن اتم های هیدروژن در سطح بافت ها شده و با توقف ایجاد پالسهای مغناطیسی از طرف دستگاه، این اتم ها نیز به وضعیت طبیعی خود باز خواهند گشت؛ همین امر باعث میشود که سیگنالهای متفاوتی از طرف بافتهای سالم بدن و لختههای خونی دریافت شده و با استفاده از تصویری که توسط دستگاه MR ساخته میشود، پزشکان قادر خواهند بود لخته های خونی را از سایر بافت ها تشخیص دهند.
تصویربرداری MRI و CT اسکن
تصویربرداری با استفاده از تشدید مغناطیسی (MRI) و برشنگاری رایانهای (CT)، دو روش تصویر برداری هستند که میتوانند برای تهیه تصویر از اندام ها و بافت های بدن، و همچنین عروق وریدی و لخته های خونی، مورد استفاده قرار گیرند. با وجود کاربرد فراوان و نتایج قابل اطمینان، این روشها معمولاً در کنار سایر آزمون ها برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی مورد استفاده قرار میگیرند.
در صورتیکه پزشک شما به آمبولی ریوی (PE) مشکوک باشد، ممکن است اقدام به تجویز آنژیوگرافی ریوی با استفاده از برشنگاری رایانهای (CTPA) کند. این روش، یک روش تصویربرداری با اشعه ایکس استاندارد میباشد، ماده حاجب به درون ورید بازو تزریق شده و همراه خون به وریدهای ریوی منتقل میشود. وجود ماده حاجب در جریان عروق ریوی باعث میشود که بتوان تصاویر واضحی از آنها با استفاده از اشعه ایکس تهیه نمود.
اسکن تهویه/پرفیوژن ریه؛ آنژیوگرافی ریوی
در اسکن تهویه / پرفیوژن ریه، جریان خون و اکسیژن رسانی به ریه ها با استفاده از یک ماده رادیواکتیو مورد ارزیابی قرار میگیرد. در صورت وجود لخته خونی، اسکن ریه ممکن است مقدار اکسیژن را طبیعی نشان داده ولی جریان خون در قسمتهایی از ریه که عروقشان مسدود شده، کندتر باشد.
در آنژیوگرافی ریوی، نوعی ماده حاجب با استفاده از یک کاتتر به عروق خونی ناحیه کشاله ران تزریق شده و سپس با استفاده از اشعه ایکس، تصویر برداری انجام میشود. تصاویر به دست آمده امکان بررسی مسیر طی شده توسط ماده حاجب در جریان خون و تشخیص وجود هر گونه انسداد را برای پزشک فراهم میآورند.
پلتیسموگرافی انسدادی
پلتیسموگرافی انسدادی، یکی دیگر از روش های غیر تهاجمی برای تشخیص عارضه ترمبوز ورید عمقی است. با وجود نتایج قابل اطمینان حاصل از این روش تشخیصی، در بسیاری از بیمارستان ها تجهیزات یا کارشناسان مجرب برای انجام صحیح این آزمون در دسترس نمی باشد.
در این روش، یک کاف (مشابه کاف فشارسنج) برروی ران قرار گرفته و باد میشود تا وریدهای رانی فشرده شوند. پس از فشرده شدن ورید های رانی، حجم هوای درون کاف با استفاده از الکترود های قرار گرفته در آن اندازهگیری شده، سپس باد درون کاف خالی میشود تا جریان خون دوباره برقرار گردد. پس از برقرار جریان خون، روند اندازهگیری حجم هوای درون کاف بار دیگر تکرار می شود.
در صورت وجود ترومبوز ورید عمقی، اختلاف بین حجم هوای اندازهگیری شده درون کاف، قبل و بعد از خالی شد هوای درون آن، کمتر از حد طبیعی خواهد بود که نشاندهنده انسداد نسبی عروق وریدی بوسیله لخته خونی میباشد.
تشخیص تفریقی
نتایج به دست آمده از آزمایشها و معاینات بالینی میتوانند به پزشک در تایید یا رد نقش سایر عوامل در ایجاد علایم مشاهده شده، کمک کنند. بعضی از این عوامل شامل موارد زیر میباشند:
- گردش خون ناکافی (نارسایی وریدی)
- تشکیل لخته خون نزدیک به سطح پوست (ترومبوفلبیتیس سطحی)
- آسیب عضلانی (کشیدگی، پارگی یا ضربه)
- کیست بیکر
- التهاب بافت همبند
- ادم لنفاوی
سوالات متداول
آیا با استفاده از آزمایش خون میتوان تشکیل لخته خونی را تشخیص داد؟
بله در آزمون دی دایمر، سطح یک قطعه پروتئینی که محصول جانبی تشکیل لخته خونی می باشد، در خون اندازهگیری میشود. با تشخیص افزایش سطح دی دایمر در جریان خون، میتوان وجود لخته خونی در سیستم وریدی را تشخیص داد؛ با این حال تشخیص موقعیت این لخته خونی، با استفاده از این آزمون امکانپذیر نمی باشد.
پزشکان از چه آزمونهایی برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی استفاده میکنند؟
روشهای تصویربرداری که برای تشخیص عارضه DVT مورد استفاده قرار میگیرند شامل سونوگرافی دوپلکس، ونوگرافی و تصویربرداری با استفاده از تشدید مغناطیسی (MRI) میباشند.
آیا امکان رفع ترمبوز ورید عمقی به خودی خود وجود دارد؟
بله، ترومبوز ورید عمقی معمولاً تشخیص داده نشده و لختههای خونی به خودی خود از بین میروند. با این حال، در صورت تشخیص این عارضه یا بروز علایم، باید جهت پیشگیری از عواقب جدی عارضه DVT مانند آمبولی ریوی، اقدامات درمانی لازم برای برطرف نمودن این عارضه انجام شود.
چه اختلالاتی میتوانند علایم مشابه ترومبوز ورید عمقی داشته باشند؟
نارسایی وریدی، ترومبوفلبیت سطحی، کشیدگی، پارگی یا آسیب عضلانی، کیست بیکر، التهاب بافت پیوندی و ادم لنفاوی از جمله اختلالاتی هستند که میتوانند علایم مشابه DVT داشته باشند.