تفاوت واریس سطحی و عمقی (DVT)؛ علائم، تشخیص و درمان

اسم واریس عموما تصاویری از رگ‌های برجسته و آبی‌رنگ روی پاها را به ذهن می‌آورد، اما باید بدانید که همه واریس‌ها یکسان نیستند. این وضعیت می‌تواند هم وریدهای سطحی و هم وریدهای عمقی بدن را درگیر کند که هر کدام پیامدها و رویکردهای درمانی متفاوتی دارند. عدم تشخیص صحیح این دو نوع می‌تواند به تأخیر در درمان و مشکلات جدی‌تر منجر شود. به همین دلیل در این مقاله، تفاوت‌های کلیدی بین واریس سطحی و عمقی را بررسی خواهیم کرد تا با آگاهی بیشتر به سراغ درمان بروید.

چگونه می‌توان واریس عمقی را از واریس سطحی تشخیص داد؟

از آنجایی که رویکرد درمان واریس برای انواع عمقی و سطحی آن با هم کاملا متفاوت است، تشخیص بین آن دو که در جدول زیر شرح داده شده از اهمیت بالایی برای درمان به موقع و پیشگیری از خطرات جبران ناپذیر dvt برخوردار است:

ویژگی	واریس سطحی	مشکل در وریدهای عمقی (DVT)
ظاهر	رگ‌های برجسته، آبی، سبز یا بنفش، قابل مشاهده زیر پوست. ممکن است به شکل تار عنکبوت (وریدهای عنکبوتی) یا رگ‌های بزرگتر دیده شوند.	ظاهری مشخص ندارد؛ ممکن است پا متورم و قرمز باشد، اما رگ‌های برجسته دیده نمی‌شوند.
علائم رایج	درد، سنگینی، خارش، سوزش، گرفتگی عضلانی شبانه، احساس خستگی در پا.	تورم ناگهانی (اغلب در یک پا)، درد (اغلب عمیق و شدید)، گرمی، قرمزی یا تغییر رنگ پوست.
محل درد	معمولاً در امتداد رگ‌های سطحی قابل مشاهده.	درد عمیق در ساق پا یا ران.
لمس	ممکن است رگ‌های برجسته قابل لمس باشند.	ناحیه درگیر ممکن است سفت و دردناک باشد.
خطرناک بودن	کمتر خطرناک، بیشتر زیبایی و علامتی.	بسیار خطرناک؛ خطر آمبولی ریه.
تشخیص اولیه	معاینه بالینی، سونوگرافی داپلر برای ارزیابی دریچه‌ها.	سونوگرافی داپلر اورژانسی برای تشخیص لخته.

واریس سطحی و عمقی چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

وریدها، رگ‌هایی هستند که خون را به سمت قلب بازمی‌گردانند. سیستم وریدی پا از دو بخش اصلی تشکیل شده است؛ وریدهای سطحی که درست زیر پوست قرار دارند و قابل مشاهده هستند و وریدهای عمقی که در عمق عضلات پا جای گرفته‌اند. تفاوت اصلی بین واریس در این دو به طور کلی در مکانیسم ایجاد، علائم و خطرات آن‌ها نهفته است.

واریس سطحی به وریدهای متسع، پیچ‌خورده و برجسته گفته می‌شود که در اثر ضعف دریچه‌های وریدی در سیستم سطحی ایجاد می‌شوند. این دریچه‌ها مسئول جلوگیری از بازگشت خون به سمت پایین هستند. وقتی این دریچه‌ها به درستی کار نکنند، خون در ورید جمع شده و باعث اتساع و برجستگی آن می‌شود. این نوع واریس بیشتر جنبه ظاهری دارد، اما می‌تواند با علائمی مانند درد، سنگینی پا، خارش یا گرفتگی شبانه همراه باشد.

در مقابل، واریس عمقی به خودی خود یک اصطلاح رایج برای اشاره به مشکلات سیستم ورید عمقی نیست، بلکه وقتی از مشکل در وریدهای عمقی صحبت می‌شود، منظور ترومبوز ورید عمقی (DVT) است. DVT به معنای تشکیل لخته خون در یکی از وریدهای عمقی پا است. این وضعیت برخلاف واریس سطحی، ظاهر خاصی ندارد و علائم آن شامل تورم ناگهانی، درد، گرمی و قرمزی در پا هاست. DVT یک وضعیت اورژانسی پزشکی است، زیرا لخته می‌تواند جدا شده و به سمت ریه‌ها حرکت کرده و به آمبولی ریه حتم شود، که بسیار خطرناک و حتی کشنده است.

علائم مشخص واریس عمقی چیست؟

همانطور که گفته شد، ترومبوز ورید عمقی یک وضعیت پزشکی جدی است که در آن لخته خون در یکی از وریدهای بزرگ و عمقی تشکیل می‌شود و علائم و نشانه های زیر را به همراه دارد:

• تورم ناگهانی در یک پا که شایع ترین علامت است و تا ساق پا، مچ پا یا کل پا گسترش یابد.
• دردی که می‌تواند از مبهم تا شدید متغیر باشد، در ساق پا یا پشت ران احساس شده و با راه رفتن بدتر شود.
• احساس گرمی پوست ناحیه درگیر
• قرمزی یا تغییر رنگ پوست از قرمز تا مایل به آبی
• احساس سنگینی یا گرفتگی عضلانی مداوم

البته لازم به ذکر است که گاهی اوقات DVT هیچ علامت مشخصی ندارد و در چکاپ های دوره ای سلامتی تشخیص داده می شود

روش‌های تشخیص تفاوت واریس و ترومبوز ورید عمقی

تشخیص دقیق تفاوت میان واریس سطحی و عمقی با  ترومبوز ورید عمقی (DVT) نقش حیاتی در انتخاب روش درمان و پیشگیری از عوارض خطرناک‌تر مانند آمبولی ریه دارد. برای این منظور از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری غیرتهاجمی و تهاجمی بهره‌گیری می‌شود که در ادامه رایج ترین آن ها را بررسی کرده ایم:

1. آزمایش‌های خون و بررسی سطح دی-دایمر (D-dimer)

آزمایش دی‌ دایمر یکی از تست‌های غربالگری اولیه برای بررسی احتمال ترومبوز ورید عمقی (DVT) است. در این آزمایش، سطح دی‌ دایمر (پروتئینی که پس از انحلال لخته در خون آزاد می‌شود) سنجیده می‌شود. سطح بالای این ماده ممکن است نشانه‌ای از وجود لخته خونی در رگ‌های عمقی باشد.

توجه کنید که اگر سطح دی‌ دایمر پایین باشد، احتمال وجود DVT بسیار کم است؛ اما در مواردی مانند بارداری، مصرف داروهای ضدانعقاد، یا وجود بیماری‌های التهابی، نتیجه این تست ممکن است دقیق نباشد.

2. سونوگرافی داپلر و سونوگرافی فشاری (Compression Ultrasound)

این روش تصویربرداری، پرکاربردترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص DVT محسوب می‌شود و امکان مشاهده مستقیم لخته‌های خون و ارزیابی انسداد جریان خون را فراهم می‌سازد.

↲سونوگرافی فشاری

با اعمال فشار روی وریدها، میزان فشرده‌پذیری آن‌ها بررسی می‌شود. اگر رگ فشرده نشود، احتمال وجود لخته خونی زیاد است.

↲ سونوگرافی داپلر رنگی

به کمک امواج فراصوت، جریان خون در رگ‌ها تحلیل شده و سرعت و جهت آن بررسی می‌شود. این روش به تشخیص کاهش یا انسداد جریان کمک می‌کند.

3. ونوگرافی (Venography)

در این روش که نسبت به سونوگرافی تهاجمی‌تر است، ماده حاجب به داخل ورید پا تزریق شده و سپس با اشعه ایکس یا MRI از جریان ماده در رگ‌ها تصویر گرفته می‌شود. این روش در موارد خاص که سونوگرافی نتیجه دقیقی ارائه ندهد (مانند وجود لخته‌های قدیمی)، استفاده می‌شود.

4. ونوگرافی با MRI یا CT

در روش‌های تصویربرداری پیشرفته‌تر مانند ونوگرافی مغناطیسی (MRV) یا CT ونوگرافی، تصاویر دقیق‌تری از ساختار عروق و لخته‌های احتمالی تهیه می‌شود. در موارد مشکوک به آمبولی ریه نیز ممکن است آنژیوگرافی با CT انجام گیرد.

5. اسکن تهویه یا پرفیوژن ریه

اگر پزشک احتمال وجود آمبولی ریوی بدهد، این تست کمک می‌کند تا بررسی شود که آیا ریه‌ها به‌خوبی تهویه و خون‌رسانی می‌شوند یا خیر. این روش به‌ویژه زمانی استفاده می‌شود که CT آنژیوگرافی قابل انجام نباشد.

6. پلتیسموگرافی انسدادی (Impedance Plethysmography)

در این روش که در برخی مراکز پیشرفته قابل انجام است، با اندازه‌گیری تغییرات حجم خون در اندام‌ها و اختلاف فشار در وریدها، انسداد احتمالی مشخص می‌شود. البته به‌دلیل محدودیت دسترسی، استفاده از آن کمتر رایج است.

7. معاینه فیزیکی و تشخیص تفریقی

در کنار آزمایش‌های تخصصی، معاینه فیزیکی برای تشخیص تورم، قرمزی و حساسیت در پا ضروری است. همچنین باید سایر بیماری‌های مشابه از جمله ترومبوفلبیت سطحی (لخته سطحی)، نارسایی وریدی مزمن، کیست بیکر، آسیب عضلانی یا التهابات موضعی و ادم لنفاوی را نیز از نظر افتراقی بررسی کرد.

تفاوت واریس و ترومبوز ورید عمقی

هرچند هر دو مربوط به سیستم وریدی (سیاهرگ‌ها) هستند اما با یکدیگر فرق دارند. ساده بگوییم واریس یک بیماری مزمن ولی نسبتاً بی‌خطر است، در حالی که DVT یک وضعیت حاد و بالقوه مرگبار به شمار می‌رود؛

ویژگی	واریس سطحی	DVT
تعریف	گشاد شدن و پیچ‌خوردگی سیاهرگ‌های سطحی (معمولا در پاها)	تشکیل لخته خونی در سیاهرگ‌های عمقی (اغلب در ران یا ساق پا)
نوع سیاهرگ درگیر	سطحی	عمقی
ظاهر خارجی	رگ‌های برجسته، پیچ‌خورده، آبی یا بنفش رنگ روی پوست	معمولاً ظاهر بیرونی خاصی ندارد، مگر ورم یا تغییر رنگ پوست
خطرناک بودن	در بیشتر موارد، فقط باعث ناراحتی زیبایی و گاهی درد می‌شود	می‌تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به آمبولی ریه شود
علائم شایع	سنگینی پا، خارش، درد خفیف، ظاهر ناخوشایند رگ‌ها	ورم ناگهانی، درد شدید، گرما، قرمزی پوست، در مواردی بدون علامت
نیاز به درمان فوری	نه، مگر در موارد پیشرفته	بله، به‌صورت اورژانسی نیاز به رسیدگی دارد

واریس سطحی نیاز به درمان دارد؟ 

پاسخ این سوال بستگی به علائم و انتظارات بیمار دارد. واریس سطحی همیشه نیاز به درمان پزشکی اورژانسی ندارد، به خصوص اگر صرفا یک نگرانی زیبایی باشد. با این حال، در موارد زیر درمان واریس سطحی توصیه می‌شود:

• اگر واریس سطحی با درد، سنگینی، خارش، سوزش، تورم یا گرفتگی عضلانی همراه باشد که کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
• اگر واریس سطحی منجر به عوارضی مانند التهاب رگ (ترومبوفلبیت سطحی)، خونریزی از رگ‌های واریسی یا زخم‌های پوستی (به خصوص در اطراف مچ پا) شود.
• اگر واریس در حال پیشرفت باشد و به وریدهای بزرگتر و گسترده‌تر تبدیل شود.
• در برخی موارد، درمان واریس سطحی می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت نارسایی مزمن وریدی و عوارض آن کمک کند در این شرایط حتی اگر درمان تهاجمی نیاز نباشد، پزشک ممکن است استفاده از جوراب‌های فشاری و تغییرات در سبک زندگی مانند افزایش فعالیت بدنی و جلوگیری از ایستادن طولانی‌مدت را توصیه کند.

درمان‌های رایج واریس سطحی و عمقی

رویکردهای درمانی برای واریس سطحی و مشکلات وریدهای عمقی (DVT) زمین تا آسمان متفاوت هستند. در جدول زیر هر کدام از روش های درمان رگ های واریسی را آن را به طور کامل بررسی کرده ایم:

↲ درمان واریس سطحی

هدف از این درمان‌ها، بهبود ظاهر رگ‌ها، کاهش علائم و جلوگیری از عوارض احتمالی در طولانی مدت است.

1. پوشیدن جوراب‌های فشاری به بازگشت خون به سمت قلب کمک کرده و تورم و درد را کم می‌کنند.
2. اسکلروتراپی به صورت تزریق ماده‌ای خاص به داخل رگ که باعث بسته شدن و ناپدید شدن آن می‌شود.
3. لیزر درمانی/آر‌اف (RF) داخل وریدی که با استفاده از حرارت لیزر یا امواج رادیوفرکانس انجام شده و رگ را از داخل می بندد.
4. وریدهای آسیب‌دیده بزرگتر با جراحی برداشته یا بسته شوند.
5. فلبوتومی سرپایی به این صورت که بخش‌های کوچک واریس از طریق برش‌های بسیار ریز برداشته شوند.

↲ درمان ترومبوز ورید عمقی (DVT)

این وضعیت یک فوریت پزشکی است و هدف اصلی، جلوگیری از رشد لخته و خطرات جدی‌تر است تا سلامت و حیات بیمار به خطر نیفتد:

1. استفاده از داروهای ضدانعقاد (رقیق‌کننده خون) که از رشد لخته‌های موجود و تشکیل لخته‌های جدید جلوگیری کرده و مهم‌ترین بخش درمان هستند.
2. پوشیدن جوراب‌های فشاری بلند و بالا نگه داشتن پا به کاهش تورم و درد کمک کرده و جریان خون را بهبود می‌بخشند.
3. در موارد خاص و شدید تزریق دارو برای حل کردن سریع لخته که به ترومبولیز معروف است، تجویز خواهد شد.
4. در مواقعی که داروهای ضدانعقاد قابل استفاده نیستند، فیلتر ورید اجوف تحتانی (IVC Filter) در ورید بزرگ شکم قرار داده می‌شود تا از رسیدن لخته به ریه جلوگیری کند.

واریس سطحی می‌تواند به واریس عمقی تبدیل شود؟

واریس سطحی به خودی خود و مستقیما به واریس عمقی یعنی همان لخته خون در وریدهای عمقی یا DVT تبدیل نمی‌شود. این دو، مشکلات جداگانه‌ای در سیستم گردش خون پا هستند. وریدهای سطحی، رگ‌های نزدیک به پوست هستند که وقتی دریچه‌هایشان ضعیف می‌شوند، متورم و برجسته شده و همان واریس معمولی را به وجود می آورند. در حالی که وریدهای عمقی، رگ‌های اصلی و بزرگ داخل عضلات پا هستند.

اما نکته ای که وجود دارد این است که؛ گاهی اوقات در وریدهای واریسی سطحی، لخته‌های کوچکی تشکیل می‌شود که به آن ترومبوفلبیت سطحی می‌گوییم. این وضعیت دردناک است و رگ قرمز و سفت می‌شود. در موارد بسیار نادر، اگر این لخته در نزدیکی نقطه‌ای باشد که یک ورید سطحی به یک ورید عمقی به خصوص در کشاله ران یا پشت زانو وصل می‌شود. ممکن است لخته به سمت ورید عمقی گسترش پیدا کند و باعث ایجاد DVT شود. پس، اگرچه مستقیماً تبدیل نمی‌شود، اما می‌تواند به ندرت به لخته عمقی سرایت کند. به همین دلیل، هرگونه درد یا قرمزی شدید در امتداد یک رگ واریسی باید توسط متخصص قلب و عروق بررسی شود.

در نهایت.. 

درک تفاوت بین واریس سطحی و مشکلات وریدهای عمقی برای سلامت پاهای شما حیاتی است. در حالی که واریس سطحی اغلب نگرانی زیبایی و علامتی ایجاد می‌کند، DVT یک وضعیت پزشکی جدی و بالقوه خطرناک است که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. شناسایی دقیق علائم و مشاوره به موقع با بهترین متخصص واریس، کلید انتخاب صحیح‌ترین و مؤثرترین روش درمانی است. با آگاهی از این تفاوت‌ها، می‌توانید گامی مهم در جهت حفظ سلامت وریدهای خود بردارید و از عوارض احتمالی پیشگیری کنید.