آیا روماتیسم قلبی درمان قطعی دارد؟
روماتیسم قلبی (RHD)، یک بیماری مخرب و قابل پیشگیری است که به طور نامتناسبی افراد را درگیر میکند. منشا آن، عفونت باکتریایی گلو و پوست با استرپتوکوکهای گروه A (استرپتوکوک A) است که در صورت عدم درمان، میتواند به آسیب دائمی قلب بینجامد.
روماتیسم قلبی چیست؟
روماتیسم قلبی هنگامی رخ میدهد که حملات تب روماتیسمی حاد باعث ایجاد زخمهای ماندگار و آسیب دریچههای قلبی شود. به طور طبیعی، دریچههای قلبی به جابهجایی خون بین حفرات قلبی طی هر ضربان کمک میکنند. هنگامی که دریچه ها توسط RHD آسیب دیده باشند، نمیتوانند به طور طبیعی باز و بسته شوند و باعث جابهجایی خون در مسیر اشتباه میشود. در نتیجه، قلب نمیتواند به طور موثرتری خون را پمپاژ کند و نارسایی قلبی ایجاد میشود.
علت روماتیسم قلبی (RHD)
هنگامی که گلوی یک کودک توسط استرپتوکوک گروه A عفونی میشود (معروف به استرپتوکوک گلویی)، سیستم ایمنی بدن وی طی مبارزه با آن عفونت، آنتیبادی تولید میکند. گاهی اوقات این آنتیبادیها علاوه بر نابودی استرپتوکوک، میتوانند به قلب شخص نیز آسیب برسانند. تب روماتیسمی حاد میتواند به دنبال عفونت درمان نشدۀ استرپتوکوکی در گلو ایجاد شود و آسیب جبران ناپذیری به دریچههای اصلی قلب وارد کند که آن را به عنوان روماتیسم قلبی میشناسیم.
شیوع روماتیسم قلبی چقدر است؟
روماتیسم قلبی یک بیماری جهان سومی درنظر گرفته میشود. با این وجود، استرالیا بالاترین مبتلا را در جهان دارد. حدود 3 تا 5 درصد از مردم بومی ساکن مناطق دورافتاده و روستایی، این بیماری را دارند. کودکان بین 5 تا 14 سال، به احتمال زیاد به تب روماتیسمی مبتلا خواهند شد.
عوامل خطرساز روماتیسم قلبی
برخی الگوهای خاص زندگی، احتمال عفونتهای استرپتوکوکی را بیشتر میکند. عوامل خطر شناخته شده عبارتند از: فقر، ازدحام بیش از حد و دسترسی محدود به خدمات پزشکی. تصور میشود که باکتریها احتمالا از طریق بریدگی و خراشیدگیهای پوست نیز وارد بدن شوند؛ بنابراین زخمهای پوستی کودک هرگز نباید نادیده گرفته شوند.
علائم تب روماتیسمی
دریچههای آسیب دیدۀ قلب در RHD ، مانع عملکرد طبیعی قلب میشود. علائم شامل سوفل قلبی، درد قفسه سینه، تنگی نفس و تورم صورت و پاها است. RHD میتواند منجر به نارسایی قلبی و مرگ زودرس شود.
در مراحل اولیه، RHD ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد؛ این مرحله را بعضا بیعلامت یا فاز نهان مینامند. پزشکان یا کارکنان بهداشتی قادر هستند علائم فاز زودرس بیماری را که افراد عادی احتمالا خودشان متوجه آنها نمیشوند، بررسی کنند. آن علائم عبارتند از:
- شنیده شدن سوفلهای قلبی توسط گوشی پزشکی
- مشاهدۀ تغییرات عملکردی دریچههای قلب در اسکن قلبی (اکوکاردیوگرافی)
اولین نشانههای RHD معمولا به دلیل نارسایی قلبی ناشی میشوند. این نشانهها عبارتند از:
- بیحالی (احساس خستگی)
- احساس تنگی نفس، به طوری که هنگام فعالیت یا دراز کشیدن تشدید شود.
تشخیص بیماری روماتیسم قلبی
تشخیص تب روماتیسمی، آسان نیست- هیچ آزمایش واحدی برای آن وجود ندارد و مجموعهای از علائم مانند التهاب قلب، تب، مفاصل دردناک و بثورات پوستی، بررسی میشوند. تشخیص به موقع و مصرف آنتیبیوتیکهای پیشگیر، میتواند مانع از پیشرفت آن به بیماری روماتیسم قلبی شود. افراد مبتلا به روماتیسم قلبی، احتیاج به مراقبتهای پزشکی دائم، درمان آنتیبیوتیکی و احتمالا جراحی قلب خواهند داشت.
تنها راه موثر برای جلوگیری از عود تب روماتیسمی، تزریق ماهیانۀ پنیسیلین به مدت 10 سال یا تا زمانی که است که بیمار بهبود یابد.
روماتیسم قلبی (RHD)، نوعی بیماری قلبی-عروقی قابل پیشگیری و درمانپذیر است که بیش از 32 میلیون مبتلا در سراسر جهان دارد و سالانه جان 275000 نفر را میگیرد. این بیماری، فقیرترین و آسیبپذیرترین اقشار مردم را تحت تأثیر قرار داده و هزینههای سنگینی را به سیستمهای بهداشتی تحمیل میکند؛ درحالی که این سیستمها، حداقل استطاعت را برای پرداخت این هزینهها دارند.
در صورت عدم درمان، روماتیسم قلبی میتواند منجر به آسیب دریچۀ قلب، سکته، نارسایی قلبی و مرگ شود. درمان صورتهای پیشرفتۀ بیماری به جراحیهای پرهزینهای نیاز دارد که در بسیاری از نقاط جهان، موجود نیستند. میزان شیوع این بیماری قابل پیشگیری در کشورهای بومی آن، معیاری حساس از ضعف سیستم بهداشتی و نابرابری است. روماتیسم قلبی، شایعترین بیماری قلبی اکتسابی در جوانان زیر 25 سال است. معمولا این بیماری از دوران کودکی به صورت استرپتوکوک گلویی شروع میشود. در صورت عدم درمان، روماتیسم قلبی ممکن است به آسیبهای قلبی جدی تبدیل شود که باعث فوت یا تضعیف نوجوانان و جوانان شده و بارداری برای بیماران قلبی را به خطر میاندازد.
چه کسانی در معرض خطر تب روماتیسمی هستند؟
مهمترین عامل خطر برای ابتلا به روماتیسم قلبی، وجود دورههای راجعه از تب روماتیسمی حاد است. این خطر را میتوان با تجویز منظم آنتیبیوتیکها کاهش داد. روماتیسم قلبی معمولا از دوران نوجوانی آغاز شده اما میتواند در بزرگسالی تشخیص داده شود. 80٪ افراد مبتلا به روماتیسم قلبی، در کشورهای درحال توسعه زندگی میکنند. مابقی افراد، جزو اقشار آسیبپذیر کشورهای توسعه یافته میباشند.
کودکان مبتلا به عفونت های شدید گلو در معرض خطر ابتلا به تب روماتیسمی و بیماری های قلبی روماتیسمی هستند. افراد در معرض خطر بیماری روماتیسم قلبی عبارتند از:
- کودکان
- افراد دارای سابقه خانوادگی بیماری
- زندگی در شرایط محیطی بد و کمبود امکانات بهداشتی مانند آب های آلوده
- جمعیت بیش از حد
- و بهداشت نامناسب فردی است
آیا رماتیسم قلبی خطرناک است؟
در اغلب موارد رماتیسم قلبی بر دریچه قلب اثر میگذارد، اما شایعترین شکل آن بر دریچه میترال (میان دو حفره چپ و راست قلب) است که از اثرات منفی آن میتوان موارد زیر اشاره کرد:
آسیب به ماهیچه قلب: در شرایطی که ماهیچه قلب آسیب میبیند، توانایی قلب برای پمپاژ خون را مختل میکند، یعنی قلب نمیتواند خون را صورت درست و موثر پمپ کند.
تنگی دریچه میترال: این اختلال زمانی بوجود میآید که دریچه قلب تنگ شده و جریان خون را محدود کند.
نارسایی دریچه میترال: این نارسایی نتیجه نشت خون از دریچه به داخل است، بدون اینکه در جهت معمول حرکت کند.
اختلالات بوجود آمده در دریچه قلب میتواند منجر به فیبریلاسیون دهلیزی یا نارسایی قلبی شود.
از دیگر عوارض بیماری روماتیسم قلبی میتوان به عفونت دریچه آسیبدیده و در مواردی سکته مغزی اشاره کرد.
درمان روماتیسم قلبی چگونه است؟
درمان تا حد زیادی به درجۀ آسیب دریچههای قلبی بستگی دارد. در موارد شدید، درمان میتواند شامل جراحی برای تعویض یا ترمیم دریچۀ آسیب دیده باشد.
بهترین درمان، پیشگیری از تب روماتیسمی است. آنتیبیوتیکها معمولا میتوانند عفونتهای استرپتوکوکی را درمان کنند و از پیشرفت تب روماتیسمی جلوگیری کنند. داروهای ضد التهاب ممکن است برای کاهش التهاب و کاهش ریسک آسیب قلبی استفاده شوند. برای کنترل نارسایی قلبی، ممکن است داروهای دیگری نیز لازم باشد.
برای پیشگیری از عفونتهای راجعه و کاهش ریسک آسیبهای قلبی بیشتر در افرادی که تب روماتیسمی داشتهاند، معمولا درمانهای آنتیبیوتیکی روزانه یا ماهانه تجویز میشود که ممکن است مادامالعمر باشند. ممکن است آسپرین، استروئیدها یا داروهای غیراستروئیدی نیز برای کاهش التهاب تجویز شوند.
عوارض روماتیسم قلبی چیست؟
برخی از عوارض روماتیسم قلبی عبارتند از:
✔ نارسایی قلبی
این عارضه میتواند به سبب دریچۀ قلبی بسیار تنگ یا نشت دهنده رخ دهد.
✔ آندوکاردیت باکتریایی
این عارضه، عفونت پوشش داخلی قلب است و ممکن است در صورت آسیب دیدن دریچههای قلبی در پی تب روماتیسمی، بروز کند.
✔ عوارض بارداری و زایمان به دلیل آسیب قلبی
زنان مبتلا به روماتیسم قلبی، باید قبل از باردار شدن شرایط خود را با تیم ارائه دهندۀ خدمات سلامتشان در میان بگذارند.
✔ دریچۀ قلبی پاره شده
این عارضه، یک اورژانس پزشکی است که باید تحت عمل جراحی به منظور تعویض یا ترمیم دریچۀ قلبی قرار گیرد.
آیا میتوان از روماتیسم قلبی پیشگیری کرد؟
با پیشگیری از عفونتهای استرپتوکوکی یا درمان آنتیبیوتیکی در صورت بروز آنها، میتوان از روماتیسم قلبی پیشگیری کرد. مصرف آنتیبیوتیکها بر اساس نسخۀ تجویزی و تکمیل آنها طبق دستورالعملها، حتی اگر بعد از چند روز احساس بهبودی کردید، ضروری است.
شما باید برای بررسی وضعیت قلب خود، به طور مداوم با متخصص قلب و عروق در ارتباط باشید. بسته به درجۀ آسیب قلبی، ممکن است محدودیتهای فعالیتی داشته باشید. پزشک متخصص قلب و عروق ممکن است برای پیشگیری از عفونت بعدی تب روماتیسمی، مصرف طولانی مدت آنتیبیوتیک را توصیه کند.
دکتر فریبا هندسی متخصص قلب و عروق و فشار خون در تهران