واریس در دوران بارداری، می تواند برای مادران باردار آزار دهنده و حتی نگران کننده باشد. این وضعیت ناشی از تغییرات هورمونی و افزایش فشار بر عروق خونی است. خوشبختانه، روش های درمانی متنوعی برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی در این دوران وجود دارد که در ادامه این مقاله به بررسی راهکارهایی برای مدیریت و درمان واریس در دوران حاملگی می پردازیم.
واریس پا در بارداری خطرناک است؟
واریس پا در دوران بارداری معمولا خطرناک نیست و در بسیاری از موارد پس از زایمان بهبود می‌یابد. با این حال، در برخی موارد نادر، واریس می‌تواند منجر به عوارضی مانند لخته شدن خون سطحی (ترومبوز وریدی سطحی) شود که با درد، قرمزی و تورم در ناحیه واریس همراه است.
همچنین، در موارد بسیار نادر، ممکن است واریس با افزایش خطر لخته شدن خون در وریدهای عمقی (ترومبوز ورید عمقی یا DVT) مرتبط باشد که یک وضعیت جدی است. در صورت مشاهده هرگونه علامت نگران‌کننده مانند درد شدید، تورم ناگهانی، قرمزی یا گرمی در ساق پا، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
علت ایجاد واریس در بارداری
| عامل ایجاد | توضیحات |
|---|---|
| تغییرات هورمونی | افزایش سطح پروژسترون باعث شل شدن دیواره‌های وریدها و کاهش کارایی دریچه‌های یک‌طرفه وریدی میشود که منجر به تجمع خون می‌گردد. |
| افزایش حجم خون | افزایش حجم خون برای تامین نیازهای جنین، فشار بیشتری بر وریدها وارد کرده و می‌تواند باعث ایجاد واریس شود. |
| فشار رحم | رشد رحم فشار بیشتری بر وریدهای لگن و ورید اجوف تحتانی وارد می‌کند، جریان خون در وریدهای پا را کاهش داده و باعث تجمع خون و ایجاد واریس میشود. |
| ژنتیک | زمینه‌ی ژنتیکی و سابقه‌ی خانوادگی در بروز واریس نقش دارد. اگر مادر یا سایر اعضای خانواده دچار واریس باشند، احتمال بروز آن در دوران بارداری افزایش می‌یابد. |
| افزایش وزن | افزایش وزن طبیعی در دوران بارداری فشار بیشتری بر وریدهای پا وارد کرده و به توسعه‌ی واریس کمک می‌کند. |
علائم واریس پا در بارداری
علائم واریس در زنان باردار عموما در اواخر روز و پس از فعالیت طولانی مدت تشدید می‌شوند. به همین دلیل در صورت مشاهده هر یک از این علائم، لازم است حتما با بهترین متخصص واریس واریس مشورت کنید؛
- ظاهر شدن رگ‌های برجسته و پیچ‌خورده که عموما به رنگ آبی یا بنفش دیده می‌شوند و بیشتر در ساق و ران پا ظاهر می‌شوند.
- ممکن است پاها احساس خستگی، سنگینی و کوفتگی داشته باشند، به خصوص پس از ایستادن یا نشستن طولانی مدت.
- به دلیل اختلال در گردش خون، ممکن است پاها و مچ پا متورم شوند.
- پوست اطراف رگ‌های واریسی ممکن است دچار خارش، سوزش یا گزگز شود.
- گرفتگی عضلات پا به خصوص در شب، از علائم واریس در زمان حاملگی است.
- در موارد پیشرفته، پوست اطراف واریس ممکن است تغییر رنگ داده و قهوه‌ای یا تیره شود.
- برخی از زنان ممکن است در ناحیه واریس احساس نبض یا ضربان داشته باشند.
تصور کنید خانمی در ماه ششم بارداری متوجه میشود که رگ‌های پشت ساق پایش برجسته‌تر و تیره‌تر از قبل شده‌اند. او بعد از چند ساعت ایستادن برای آشپزی، احساس سنگینی و کمی درد در پاهایش می‌کند. همچنین، گاهی اوقات در ناحیه مچ پا کمی تورم دارد و شب‌ها هم دچار گرفتگی عضلات ساق پا میشود. این‌ها نمونه‌ای از علائم شایع واریس پا در دوران بارداری هستند.
نحوه تشخیص واریس در بارداری
تشخیص واریس در بارداری به طور تخصصی و علمی شامل مراحل و روش‌های مشخصی است که با هدف ارزیابی وضعیت وریدهای سطحی و عمقی و همچنین رد سایر علل احتمالی علائم انجام می‌گیرد. در ادامه، این روش‌ها به صورت تفکیک شده شرح داده می‌شوند:
1. شرح حال و معاینه بالینی (Clinical History and Physical Examination):
این اولین و مهم‌ترین گام در تشخیص واریس است. پزشک متخصص با پرسیدن سوالات دقیق در مورد علائم، زمان شروع آن‌ها، عوامل تشدید و تخفیف‌دهنده، سابقه خانوادگی واریس و سایر بیماری‌های مرتبط، اطلاعات جامعی کسب می‌کند. در معاینه بالینی، پزشک موارد زیر را ارزیابی می‌کند:
| روش تشخیص | توضیحات |
|---|---|
| مشاهده (Inspection) | بررسی بصری پاها در حالت ایستاده و خوابیده برای تشخیص وریدهای برجسته، پیچ‌خورده، تغییر رنگ پوست و وجود احتمالی زخم‌های وریدی. |
| لمس (Palpation) | لمس وریدهای سطحی برای ارزیابی سفتی، حساسیت و وجود احتمالی ترومبوز سطحی (التهاب ورید همراه با لخته). |
| آزمایش‌های بالینی ساده | ممکن است پزشک از تست‌هایی مانند تست ترندلنبرگ (Trendelenburg Test) برای ارزیابی عملکرد دریچه‌های وریدی استفاده کند، اگرچه تفسیر این تست در دوران بارداری ممکن است به دلیل تغییرات فیزیولوژیک کمی دشوارتر باشد. |
2. سونوگرافی داپلر رنگی (Color Doppler Ultrasound):
این روش، ابزار اصلی تصویربرداری برای تشخیص و ارزیابی واریس در بارداری محسوب میشود زیرا غیرتهاجمی، بدون اشعه و ایمن برای مادر و جنین است. سونوگرافی داپلر رنگی اطلاعات زیر را فراهم می‌کند:
- تصویربرداری از وریدها که نمایش ساختار وریدها، قطر آن‌ها و وجود احتمالی انسداد یا لخته را شامل میشود.
- ارزیابی جریان خون و تعیین جهت و سرعت جریان خون در وریدهای سطحی و عمقی.
- تشخیص نارسایی دریچه‌های وریدی (Venous Insufficiency) یعنی شناسایی رفلاکس خون (برگشت غیرطبیعی خون به سمت پایین) که علت اصلی واریس است.
- رد ترومبوز ورید عمقی (Deep Vein Thrombosis – DVT) که شامل بررسی وریدهای عمقی برای اطمینان از عدم وجود لخته خون، که یک عارضه جدی در بارداری است.
ویژگی مورد بررسی در سونوگرافی داپلر رنگی
| ویژگی مورد بررسی در داپلر رنگی | اطلاعات ارائه شده | اهمیت در تشخیص واریس بارداری |
|---|---|---|
| مورفولوژی ورید | قطر ورید، وجود پیچ‌خوردگی، ضخامت دیواره ورید | کمک به تشخیص وریدهای واریسی و تعیین شدت تغییرات ساختاری. |
| جریان خون | جهت جریان (سانتری پتال یا سانتریفیوژال)، سرعت جریان، وجود جریان اسپونتانئوس و فازیک | تشخیص نارسایی دریچه‌های وریدی بر اساس مدت زمان و میزان رفلاکس خون. رد انسداد عروقی. |
| قابلیت تراکم‌پذیری ورید | میزان فشردگی ورید تحت فشار پروب سونوگرافی | کمک به رد ترومبوز ورید عمقی (DVT). وریدی که به طور کامل فشرده نشود، احتمال وجود لخته را مطرح می‌کند. |
| وجود ترومبوز | تشخیص مستقیم لخته خون در داخل ورید | تشخیص DVT یا ترومبوز سطحی که نیازمند مدیریت فوری است. |
3. روش‌های تصویربرداری پیشرفته (Advanced Imaging Techniques):
در موارد نادر و پیچیده که سونوگرافی داپلر اطلاعات کافی ارائه نمی‌دهد یا نیاز به بررسی دقیق‌تر وریدهای عمقی لگن وجود دارد، ممکن است از روش‌های زیر استفاده شود:
| روش ونوگرافی | توضیحات | ملاحظات در بارداری |
|---|---|---|
| ونوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRV) | استفاده از امواج و میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق از وریدهای عمقی. | استفاده از ماده حاجب گادولینیوم معمولاً اجتناب شده و MRV بدون ماده حاجب ترجیح داده میشود. اطلاعات مفیدی در مورد آناتومی وریدی و انسدادهای احتمالی در وریدهای لگنی ارائه می‌دهد. |
| ونوگرافی کامپیوتری (CTV) | استفاده از اشعه ایکس و ماده حاجب برای تصویربرداری از وریدها. | به دلیل استفاده از اشعه و ماده حاجب، معمولاً در دوران بارداری مگر در موارد بسیار ضروری و با در نظر گرفتن خطرات و مزایا، توصیه نمی‌شود. |
روش های درمان واریس در بارداری
درمان واریس در دوران بارداری عمدتاً بر کاهش علائم و جلوگیری از تشدید وضعیت متمرکز است، زیرا در بسیاری از موارد، واریس به طور خود به خود پس از زایمان بهبود می‌یابد. در اینجا روش‌های درمانی و مدیریتی برای کنترل واریس در بارداری آمده است:
↲ استفاده از جوراب واریس در بارداری
جوراب‌های فشاری (کلاپس) می‌توانند به کاهش فشار بر روی وریدها و بهبود گردش خون کمک کنند. این جوراب‌ها معمولاً در اندازه‌های مختلف و با سطوح فشاری متفاوت در دسترس هستند و باید توسط پزشک توصیه شده و تجویز شوند.
↲ پرهیز از ایستادن یا نشستن طولانی مدت
تغییر موقعیت بدن به طور منظم و اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی مدت می‌تواند به کاهش فشار بر روی وریدها کمک کند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی یا کشش پاها می‌تواند مفید باشد.
↲ بالا نگه داشتن پاها
در زمان استراحت، پاها را بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا به بهبود گردش خون و کاهش تورم کمک کنید.
↲ تمرینات منظم
ورزش‌های سبک و منظم، مانند پیاده روی یا شنا، می‌تواند به بهبود گردش خون و کاهش علائم واریس کمک کند. اما از انجام ورزش‌های شدید و سنگین خودداری کنید.
↲ پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت
از پوشیدن لباس‌های تنگ که می‌تواند به کاهش گردش خون کمک کند، خودداری کنید. انتخاب لباس‌های راحت و گشاد می‌تواند به کاهش فشار بر روی وریدها کمک کند.
↲ جلوگیری از افزایش وزن
مراقبت از وزن مناسب در دوران بارداری و مشاوره با پزشک درباره برنامه غذایی و رژیم غذایی مناسب می‌تواند به کاهش فشار بر روی وریدها کمک کند.
↲ مصرف منظم داروها و درمان‌های پزشکی
در صورتی که علائم شدید یا مزمن باشد، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش درد و تورم تجویز کند. این داروها باید با تجویز پزشک و با احتیاط مصرف شوند.
↲ جراحی های لیزری و کم ریسک
در موارد بسیار شدید که علائم واریس به شدت تاثیرگذار و مقاوم به درمان‌های غیر جراحی باشد، پزشک ممکن است بررسی‌هایی برای درمان‌های جراحی انجام دهد، اما این موارد معمولاً پس از زایمان و در شرایطی که واریس بهبود نیافته باشد، در نظر گرفته میشود.
✍️بیشتر بخوانید: اندوواسکولار واریس؛ جدیدترین دستگاه لیزر واریس
↲ درمان خانگی واریس پا در بارداری
برای کمک به کاهش علائم واریس پا در بارداری در خانه می‌توانید اقداماتی انجام دهید. سعی کنید برای مدت طولانی نایستید یا ننشینید و در صورت امکان، هر از گاهی قدم بزنید یا وضعیت خود را تغییر دهید. هنگام نشستن یا استراحت، پاهای خود را بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا به گردش خون کمک شود.
پوشیدن جوراب های واریس طبی که توسط پزشک تجویز شده‌اند نیز می‌تواند فشار مناسبی به رگ‌ها وارد کرده و از بدتر شدن واریس جلوگیری کند. انجام حرکات ورزشی سبک مانند پیاده‌روی و حرکات کششی پاها نیز می‌تواند به بهبود گردش خون کمک کند.
خطرات واریس در بارداری
واریس ها بخصوص در پا در بارداری معمولا بی‌خطر است و اغلب پس از زایمان بهبود می‌یابد. با این حال، در موارد نادر، می‌تواند منجر به عوارضی مانند درد، سنگینی و تورم شدید در پاها شود. خطر اصلی، افزایش احتمال تشکیل لخته خون سطحی (ترومبوز وریدی سطحی) است که با درد، قرمزی و گرمی موضعی همراه است.
همچنین، احتمال بسیار کمی برای ایجاد لخته خون در وریدهای عمقی (ترومبوز ورید عمقی یا DVT) وجود دارد که یک وضعیت جدی و نیازمند درمان فوری است. بنابراین در صورت بروز هرگونه علامت نگران‌کننده، مراجعه به بهترین مرکز لیزر واریس ضروری است.
رگ‌های پرپیچ و خم واریس در بارداری..
همانطور که در جریان مطالعه این مقاله دانستید؛ واریس پا در بارداری اغلب یک عارضه شایع و معمولا بی‌خطر است که ناشی از تغییرات هورمونی و افزایش فشار بر وریدها می‌باشد. با این حال، آگاهی از خطرات احتمالی آن، از جمله درد شدید، تورم و به ندرت، افزایش ریسک لخته شدن خون سطحی و عمقی، اهمیت دارد. رعایت توصیه‌های بهداشتی و مشورت با پزشک در صورت بروز علائم نگران‌کننده، نقش مهمی در حفظ سلامت مادر در این دوران دارد.
